Tarım ve gıda sektörü açısından büyük önem arz eden aronya (chokeberries), Rosaceae familyasının bir üyesi olup rengi türe bağlı olarak kırmızı, mor ve siyah arasında değişen üzümsü bir meyvedir.
Aronya gerek birim alandaki getirisi gerekse sağlık açısından sahip olduğu yararlardan dolayı dünya çapında popüler meyve türlerinden biridir.
Aronya taze ya da kuru meyve olarak tüketilebileceği gibi meyve suyu, meyve suyu konsantresi, ekstrakt, reçel veya fermente ürün içerisinde de tüketilebilmektedir. Ülkemizdeki yetiştiriciliği 2021 yılı itibariyle Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından desteklenen ve içerdiği fenolik bileşikler sayesinde yüksek antioksidan kapasiteye sahip olan aronyanın sağlık üzerine olumlu etkileri bulunmaktadır. Son dönemde bu etkileri sayesinde stres, inflamasyon ve mikrobiyota üzerine olumlu etkilerinin olduğunu gösteren çalışmalar literatürde yer almaktadır. Ayrıca aronyanın özellikle diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, ülseratif kolit ve nörodejeneratif hastalıkların riskinin azaltılmasında olumlu katkılarının olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır.
Sürdürülebilir, sağlıklı ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından kültürel bir miras olarak kabul edilen Akdeniz diyeti önerilen en sağlık beslenme modellerinden biridir. Akdeniz diyetinin örüntüsü, kültürel, etnik, dini ve tarımsal farklılıklar nedeniyle ülkelere ve bölgelere göre değişse de temel özellikleri değişmemektedir. Akdeniz diyeti; tahıl, meyve, sebze, kurubaklagil, yağlı tohumlar ve zeytin gibi bitkisel besinlerden zengin, eklenen yağların başlıca kaynağını zeytinyağının oluşturduğu, orta-yüksek düzeyde balık ve deniz ürünlerinin, orta düzeyde yumurta, kümes hayvanları ile süt ürünlerinin ve düşük düzeyde kırmızı et, işlenmiş et ve tatlıların tüketildiği sürdürülebilir, anti-inflamatuvar bir beslenme modelidir.
Akdeniz diyetinin antioksidan kapasitesini artıran en önemli bileşenlerden biri yüksek miktarda polifenol içeren kırmızı şaraptır. Kırmızı şaraptaki çoğu fenolik fraksiyon (>%85) flavonoidlerden, özellikle prosiyanidinlerden oluşmaktadır. Kırmızı şarap ayrıca antosiyaninler ve flavonoller açısından da zengindir ve antioksidan, anti-inflamatuvar ve antiproliferatif aktivitelere sahiptir. Ancak, alkol alımının karaciğer sirozu ve bazı kanser türleri gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceği bilinmektedir. Ayrıca tipik Akdeniz diyetini tüketen ülkemiz gibi bazı toplumlarda dini nedenlerle alkollü içeceklerin uygun olmadığı da bilinmektedir. Bu nedenle ülkemizde bu bileşene alternatif olarak önemli miktarda fenolik bileşen içeren aronya suyunun kullanılmasının iyi bir alternatif olacağı düşünülmektedir.
Tarım ve gıda sektörü açısından büyük önem arz eden aronya (chokeberries), Rosaceae familyasının bir üyesi olup rengi türe bağlı olarak kırmızı, mor ve siyah arasında değişen üzümsü bir meyvedir. Ekşi ve buruk tadı nedeniyle diyette fazla yer alamayan aronyanın meyve suyu veya ekstrakt olarak tüketiminin daha kolay olabileceği öne sürülmektedir. Aronya meyvesinin en belirgin özelliği içerdiği yüksek polifenol miktarı ile ilişkili olarak sağlık için olumlu katkılar sağlıyor olmasıdır.
Polifenoller, özellikle antosiyaninler ve prosiyanidinler, aronyada bulunan biyoaktif bileşenlerin ana grubunu oluşturarak bitkinin antioksidan özelliğine büyük katkı sağlamaktadır. Aronya antosiyaninlerin en zengin bitkisel kaynaklarından birisidir ve toplam polifenollerin yaklaşık %25’ini antosiyaninler oluşturmaktadır. Toplam antosiyanin miktarı 100 g taze meyvede 307-1480 mg arasında değişmektedir. Bir çalışmada, aronyadaki antosiyaninlerin toplam polifenollere oranının ahududu ve çileğe kıyasla daha yüksek olduğu saptanmıştır. Ülkemizde yapılan bir çalışmada ise; 100 g aronya meyvesinde 1658,81±14,22 mg, 100 g aronya tozunda ise 589,63±5,96 mg antosiyanin bulunduğu saptanmıştır. Aronia melanocarpa suyunun içerdiği toplam polifenol miktarının yaklaşık 11,8 mg gallik asit eşdeğeri (GAE)/L olduğu bildirilmiştir. 100 mL’sinde 1.17 g polifenol içermektedir.
Yüksek antosiyanin içeriği sayesinde aronyanın antioksidan kapasitesinin mürver, yaban mersini, mavi yemiş, böğürtlen gibi pek çok bitkiden daha yüksek olduğu gösterilmiştir.
Şekil. Farklı meyve türlerinin toplam antioksidan kapasitesi (Yılmaz vd., 2021)
Aronya içerdiği posa, vitaminler, mineraller ve yüksek miktardaki polifenolik bileşikler gibi çeşitli biyoaktif bileşenler sayesinde sağlık üzerinde pek çok olumlu etkiye sahip bir meyvedir. Sonuç olarak, aronya sağlık yararları nedeniyle günümüzde Akdeniz diyet modelinde kırmızı şarap alternatifi olarak önerilebilmektedir.
Prof. Dr. Gamze AKBULUT
İstanbul Kent Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölüm Başkanı